Paddenstoelen in de tuin: nuttig of gevaarlijk?

Paddenstoelen kunnen zomaar ineens opduiken in je tuin: op dood hout, in het gras, tussen boomschors of verstopt onder een struik. Door hun snelle verschijning hangt er iets mysterieus en bijna magisch om deze bosvruchten heen, alsof er een bovennatuurlijke kracht mee gemoeid is. Denk bijvoorbeeld aan heksenkringen, die volgens folklore ontstaan doordat daar heksen zouden hebben gedanst. Het binnentreden van zo'n kring zou ongeluk en ziektes brengen. Maar inmiddels weten we wel beter...

Hoewel je het hele jaar paddenstoelen kunt vinden, is de herfst de beste tijd met een piek in oktober en november, afhankelijk van het weer. Wie kan zich de herfst nu voorstellen zonder deze fascinerende verschijningen?

Schelpzwam spec.

Het verschil tussen zwammen en paddenstoelen

Het verschil is vrij eenvoudig, en we kunnen het eigenlijk ook niet echt een "verschil" noemen want het ene ontstaat uit het andere. Belangrijk om te weten is dat een zwam een schimmel is, waarbij we twee soorten onderscheiden: de meercellige en de eencellige organismen. De meercellige organismen worden paddenstoelen genoemd, terwijl de ééncellige soorten gisten zijn.

Wat we bovengronds te zien krijgen is het vruchtlichaam van de zwam: de paddenstoel en die kunnen de meest uiteenlopende, soms bizarre vormen aannemen. De associatie met trollen en padden is snel gemaakt. Maar onder de grond ligt een netwerk van schimmeldraden, de zwamvlok genaamd, dat het grootste deel van de schimmel vormt. Uit één enkele zwam kunnen meerdere paddenstoelen ontstaan, zoals bijvoorbeeld bij een heksenkring. Om zich voort te planten produceert de paddenstoel minuscule sporen.

Dus, om het even samen te vatten: elke paddenstoel is een vorm van schimmel, maar elke schimmel is niet noodzakelijk een paddenstoel.

Paddenstoelen bestrijden

Gewone zwavelkop Over paddenstoelen en zwammen in de tuin hoeven we ons doorgaans geen zorgen te maken, integendeel. Deze vruchtlichamen ruimen de natuur op en breken organische materialen af: bladeren, dood hout en andere resten van planten. Paddenstoelen doen dus buitengewoon nuttig werk en vormen een onmisbare schakel in ons ecosysteem. De opruimers, ook wel saprofyten genaamd, vormen de grootste groep. Dit zijn de meest voorkomende soorten in de tuin. Je vindt ze op dood hout, op vruchtbare grond en tussen mulchlagen. Ze verschijnen bij vochtig weer en lagere temperaturen, en vaak komen ze jaar na jaar op dezelfde plek tevoorschijn als de omstandigheden gunstig blijven.

Symbioten

Bepaalde bodemschimmels vormen een harmonieuze samenwerking met bomen en struiken, waarbij ze in symbiose leven met hun gastheer. Deze schimmels worden mycorrhizazwammen genoemd en nestelen zich tussen de wortels van specifieke planten. Symbioten zetten organisch materiaal om in voedingsstoffen waar zowel de plant als de zwam voordelen uit halen. De boom voorziet de zwam van suikers, terwijl de zwam op zijn beurt voedingsstoffen aan de boom levert. Een fantastische wisselwerking tussen beiden!

Enkele voorbeelden zijn de giftige vliegenzwammen die in symbiose leven met berken of dennenbomen, en eekhoorntjesbrood dat je ziet onder eiken, beuken of dennen. In tegenstelling tot de opruimers hebben symbioten geen baat bij een dikke strooisellaag, integendeel, dit kan zelfs nadelig voor hen zijn. Door een te dikke laag organisch materiaal op de bodem kan de zwam verstikken.

Parasieten

Er is echter een groep die we waarschaanlijk liever niet in onze tuin willen hebben: de parasieten. Deze schimmels leven ten koste van hun gastheer en groeien op levende planten, meestal bomen. Ze kunnen de gezondheid van de boom aantasten en uiteindelijk zelfs tot de dood ervan leiden. Dit proces verloopt soms traag en kan jaren in beslag nemen. Gelukkig kiezen parasieten meestal voor verzwakte bomen, op enkele uitzonderingen na.

Eén van deze uitzonderingen is de sombere honingzwam. Deze schimmel infecteert bomen via hun wortels, wat leidt tot houtrot in de rest van de boom. Dit onomkeerbare proces kan zelfs gezonde bomen aantasten via kleine wondjes. Honingzwammen zijn agressieve parasieten en behoren tot één van de meest gevaarlijke. Ze komen vaak voor in productiebossen en worden daarom gevreesd bij alle bosbouwers.

Conclusie

Paddenstoelen hoeven niet bestreden te worden, maar zijn er om te bewonderen! Plukken van het vruchtlichaam, verwijdert slechts het bovengrondse deel, terwijl de ondergrondse schimmeldraden intact blijven. Paddenstoelen die op bomen groeien wijzen vaak op verzwakte bomen. In dit geval kan advies ingewonnen worden bij een boomchirurg of men kan de natuur zijn gang laten gaan. Zelfs dode bomen hebben een waardevolle rol te vervullen.

Knoflooktaailing spec - vliegenzwam - honingzwam

De ontwikkeling van paddenstoelen stimuleren

Hou je van paddenstoelen en wil je er graag wat meer in de tuin? Dan kan je het volgende proberen:

Ruim een klein deel van de tuin niet op en leg er wat snoeihout en bladeren. Een mulchlaag houdt het vocht vast wat een goede kweekbodem is voor saprofysten.
Bedek de bomen met boomschors.
Leg een boomstronk neer of laat de stronk van een gekapte boom staan. Laat ook oude bomen onaangeroerd want dit is een ideale omgeving voor paddenstoelen.
Plant een boom zoals een eik, beuk of berk die in symbiose leven met bepaalde soorten paddenstoelen.
Wees zuinig met kunstmest maar gebruik organische materialen zoals stro of dierlijke mest.
Wil je paddenstoelen in het gazon dan kan je beter niet verticuteren. Een moslaag is een perfecte voedingsbodem.