Nuttige planten: distels, bramen en brandnetels

Distels, bramen en brandnetels zijn planten die spontaan opduiken, vaak op plaatsen waar ze niet gewenst zijn. En omdat ze dan ook nog eens vol stekels of netelende haren zitten, worden ze nog het liefst van al bestreden. Nochtans zijn het nuttige planten met vele voordelen als je ze wat beter leert kennen.

Distels bestrijden of laten staan?

Wettelijke verplichting

Goed beheer van deze nuttige plant is noodzakelijk, maar uit onderzoek is gebleken dat het helemaal niet nodig is om alle distels systematisch te gaan bestrijden. Gelukkig werd de wettelijke plicht om distels te verdelgen reeds enkele jaren geleden afgeschaft, want de reden was volledig achterhaald en zinloos. De wet dateerde immers van de negentiende eeuw, toen landbouwers nog met hun blote handen op het land werkten. Het gevaar dat ze vroeger liepen om besmet te raken met de tetanusbacterie door wonden veroorzaakt door distels in combinatie met bemesting met paardenmest, is nu niet langer relevant. Niet alleen in België maar ook in de buurlanden is de bestrijdingsplicht al lang afgeschaft. Daarnaast is ook de vrees dat de zaden zich kilometers ver zouden verspreiden achterhaald. Het kiemkrachtig zaad zal zich doorgaans niet verder verspreiden dan 60 m, en het overgrote deel van de pluis blijft in een straal van 20 tot 40 meter.

Distels - Putter of distelvink op distels

Waar distels goed voor zijn

De nadelen van distels wegen beslist niet op tegen de voordelen ervan. Want het zijn magneten voor heel wat insecten zoals vlinders, bijen, kevers, hommels, zweefvliegen,... Voor een aantal soorten is het zelfs de waardplant, wat wil zeggen dat ze noodzakelijk zijn voor hun voortplanting. Zeker nu het aanbod aan nectarrijke planten steeds schaarser wordt, is de distel een onmisbare bron. Voor vogels zoals de distelvink (putter) - die zijn naam te danken heeft aan deze plant - zijn distels heel belangrijk. De zaden van de speerdistel zijn in het najaar ook bij foeragerende vinken erg in trek.

Onder de wilde distels kennen we onder andere de speerdistel, kruldistel, kale jonker, akkerdistel en de moesdistel. Enkel de akkerdistel (een overblijvende soort met wortelstokken), kan in bepaalde extreme gevallen voor overlast zorgen. In natuurgebieden worden ze beheerd en op voldoende afstand gehouden van landbouwgronden en tuinen.

Uit onderzoek is al herhaaldelijk gebleken dat met het verdwijnen van distels, ook het aantal vlinders drastisch is verminderd. Reden genoeg dus om distels zoveel mogelijk te behouden! Voor de tuin bestaan er trouwens heel wat prachtige sierdistels die een waardevolle toevoeging zijn voor je zomerborder. Duikt er spontaan een distel in jouw tuin op, dan hoef je deze dus niet te bestrijden. Wil je dit toch doen, gebruik dan een onkruidsteker of verzwak de plant door ze regelmatig kort bij de grond af te snijden.

Bramen, waardevol voor onze natuur

De waarde van bramen mag zeker niet onderschat worden. In onze natuur komen verschillende soorten voor met elk hun specifieke eigenschappen en verschillende bloeitijden. Zo bloeit bijvoorbeeld de dauwbraam (Rubus caesius) van juni tot juli en de koebraam (Rubus ulmifolius) tot in september. De gewone braam (Rubus fruticosus) komt overal ter wereld voor, ook in België en Nederland. De grote variatie aan soorten gaat gepaard met specifieke groeiplaatsen.

De ideale schuilplaats

Braamstruwelen bieden voedsel en onderdak aan vogels en insecten, maar ook aan heel wat kleine zoogdieren. Reeën en herten voeden zich met het braamblad en de bessen en de eikelmuis doet zich in het struweel niet alleen tegoed aan de heerlijke bramen maar vindt er evengoed dierlijk voedsel. Insecten halen pollen en nectar uit de bloemen en zuigen het sap uit de rijpe bessen. Voor de braamvlinder is de braamstruik de waardplant. Boomkikkers vinden beschutting in de struiken en maken gebruik van de bescherming die de stekels bieden. Braamstruiken wemelen van het leven en zijn onmisbaar voor de biodiversiteit. Bramen verspreiden zich verder via de uitwerpselen van dieren, waardoor ze op diverse plaatsen kunnen opduiken.

Braamstruik met braambessen

Braamstruik in de tuin

Van nature uit hebben braamstruiken doornen, maar door veredeling zijn er intussen ook soorten te vinden zonder doornen, ideaal voor in de tuin. Er bestaan zelfs al kruisingen met frambozen, waaruit de zogenaamde 'Loganbes' is ontstaan. Bramen zijn niet kieskeurig en groeien op bijna elke grondsoort, al hebben ze een voorkeur voor een licht kalkhoudende bodem. Op een zonnige plaats zullen de bessen sneller rijpen en lekkerder smaken.

Eén braamstruik levert al behoorlijk wat kilo's bessen op die je kunt verwerken in jam of gewoon zo uit het vuistje kunt eten. De vruchten zitten boordevol antioxidanten, vitamine C en vitamine K. Ze versterken ons immuunsysteem en helpen ziekten te voorkomen. Ze bevatten ook veel vezels die je darmen ondersteunen en helpen tegen diarree. In de bossen en natuurgebieden mag je geen bramen plukken, alhoewel een paar bessen plukken voor eigen gebruik doorgaans wel oogluikend wordt toegestaan. Maar pluk in de vrije natuur steeds op heuphoogte want laaghangende vruchten kunnen eitjes bevatten van de vossenlintworm of honden kunnen er op geplast hebben.

Brandnetels, van tuin tot keuken

We kunnen niet ontkennen dat brandnetels vervelend kunnen zijn en het niet de meest geliefde plant is in de siertuin. Het branderig gevoel dat je krijgt als je er tegenaan loopt is pijnlijk. Aan de bladeren en de stengels van de plant zitten holle haartjes die onder andere histamine en mierenzuur bevatten. Bij aanraking breekt het haartje af en dringt het zuur in de huid. Je krijgt vervolgens bultjes die erg kunnen jeuken. Loop je in het bos dan hoef je meestal niet ver te zoeken naar een helend middel. Doorgaans groeit in de buurt hondsdraf, een klein plantje met paarse bloemen. Pluk een paar blaadjes, knijp ze fijn en breng het sap aan op de jeukende plek. Ook weegbree kan je gebruiken om de pijn te verzachten.

Geneeskrachtige werking

Brandnetels worden al eeuwenlang geroemd om hun geneeskrachtige eigenschappen. De plant werd gebruikt om reuma en artritis te verzachten en tot op vandaag wordt ze nog steeds gebruikt in de kruidengeneeskunde. Brandnetels bevatten immers een groot scala aan voedingsstoffen waarvan vele werken als antioxidanten in ons lichaam. Ze helpen om ontstekingen tegen te gaan, werken vochtafdrijvend en verlagen de bloeddruk. Gebruik brandnetels echter enkel gedroogd of gekookt en eet ze nooit vers. Je kan ze verwerken in thee en wie brandnetelsoep geproefd heeft, kan niet anders dan die lekker vinden. En wat dacht je van brandnetelkaas of netels verwerkt in kruidenboter?

Brandnetelgier

Van brandnetels kan je tevens een voedzame stof maken voor jouw tuin. De plant bevat stikstof en mineralen die het bodemleven stimuleren. Brandnetelgier is een gegist aftreksel dat je in verdunde vorm ook kunt gebruiken om bladluizen en andere schadelijke insecten, zoals de wortelvlieg, te bestrijden. Je kan brandnetelgier kopen in de handel of het zelf maken.

Brandnetels als waardplant

Als je ergens een wild hoekje in je tuin kunt creëren, laat dan zeker wat brandnetels staan. Ze zijn immers zeer belangrijk als voedselbron voor bepaalde vlinders, een aantal soorten zijn er zelfs helemaal afhankelijk van. Het is de waardplant van dagvlinders als kleine vos, dagpauwoog, gehakkelde aurelia, atalanta en landkaartje. De rupsen hebben de plant nodig als voedsel en zonder netels zouden we deze vlinders niet meer te zien krijgen.

Ook de standplaats is belangrijk, zo verkiest landkaartje netels langs beekjes en op vochtige plekken terwijl kleine vos liever haar eitjes legt op jonge netels op een zonnig plek. Daarnaast zijn er nog heel wat nachtvlinders en andere insecten zoals de brandnetelprachtwants, die de plant gebruiken als voedselplant. Insecten die op hun beurt een voedselbron zijn voor vogels en kleine zoogdieren. Brandnetels vormen dus een belangrijke basis van de voedselpiramide!

Het te veel aan netels in de tuin kan je makkelijk manueel verwijderen en gebruiken in de keuken. Draag steeds beschermende kledij en beweeg bij het plukken jouw hand van onder naar boven om minder last te hebben van het prikken.