Vijveropstart voorjaar: van put tot vijver

Het opstarten van een vijver kan op twee manieren. Ofwel heb je nog geen vijver en sta je aan het begin van de aanleg, ofwel is het tijd om je bestaande vijver lenteklaar te maken.

Dat laatste gebeurt meestal rond half maart, afhankelijk van het weer. Zodra de temperatuur overdag boven de 10°C komt, warmt het water op. De vissen worden actiever, gaan op zoek naar voedsel en ook de bacteriën in de vijver komen opnieuw tot leven. Die bacteriën kunnen een risico vormen, maar spelen ook een cruciale rol in het biologisch evenwicht (meer daarover verderop in dit artikel).

Ga je een nieuwe vijver aanleggen? Dan vraag je je misschien af of je zomaar eender welk water kunt gebruiken en meteen vissen kunt uitzetten. Was het maar zo eenvoudig! Een gezonde vijver vraagt om de juiste opbouw en voorbereiding.

In dit artikel helpen we je stap voor stap op weg - of je nu start met de aanleg van een vijver of je bestaande vijver weer helemaal klaar wil maken voor het nieuwe seizoen.

Vijver aanleggen of klaar maken na de winter

Van put tot vijver

Je hebt de juiste afmetingen gekozen en de vijverput is gegraven. Tijd om water toe te voegen! Maar let op: er zijn een paar belangrijke dingen waar je best rekening mee houdt om problemen met waterkwaliteit en verkleuring te voorkomen.

De juiste waterkeuze

Vijver vullen met leidingwater Wanneer je voor het eerst een vijver vult, gebruik je best leidingwater (ook wel stadswater genoemd). Dat bevat kalk, en dat is belangrijk voor zowel de planten als de vissen. Hoeveel kalk erin zit, hangt af van de regio.

En regenwater? Dat lijkt misschien een goed idee, maar het is vaak wat zuurder en bevat geen kalk. Het is niet direct schadelijk voor vissen, maar op termijn kan het leiden tot schommelende waterwaardes en slechte plantengroei. Daarom blijft leidingwater de veiligste keuze.

Leidingwater wordt ook wel ‘hard water’ genoemd, terwijl regenwater ‘zacht water’ is - dat verschil zit dus in de hoeveelheid kalk. Heb je geen toegang tot leidingwater en wil je regenwater gebruiken? Voeg dan zeker producten toe die het water stabiel maken en ziekteverwekkers neutraliseren. Regenwater kan namelijk ongewenste micro-organismen bevatten.

Een derde optie is grondwater, maar dat is tricky. De bovenste grondwaterlagen (tussen 2 en 9 meter diepte) zijn vaak vervuild door landbouw, meststoffen en zure regen. Daardoor kunnen er stoffen zoals ammoniak, nitriet of nitraat inzitten - en die horen niet thuis in je vijver. Grondwater van diepere lagen (30 tot 100 meter of meer) is meestal wel geschikt. Dat water is door een natuurlijk filterproces gegaan en vaak zelfs drinkbaar. Let wel op: het bevat doorgaans veel ijzer, waardoor je vijverwater bruin kan verkleuren. Bij leidingwater heb je dat probleem niet.

Het vullen van de vijver

Heb je de juiste keuze gemaakt voor het water? Dan kan het vullen beginnen. Gebruik je leidingwater? Noteer dan even de stand van je watermeter voordat je start. Zo weet je achteraf precies hoeveel liter er in jouw vijver gaat. Dat is handige info voor later, bijvoorbeeld om de visbezetting te bepalen of om de juiste dosering van producten of medicatie te berekenen.

Plaats ook best al je vijverplanten op de bodem vóór je begint met vullen. Zet ze in vijvermandjes — dat maakt het onderhoud in de komende jaren een stuk makkelijker.

Let op het debiet! Komt het water te snel de vijver in, dan kunnen je bodemsubstraat en plantjes wegspoelen. Een handige tip: laat het water eerst in een ton lopen die in de vijver staat. Die ton loopt dan langzaam over, waardoor het water rustiger instroomt en alles netjes op z’n plaats blijft.

Wees niet te snel!

Vissen in de vijver Leidingwater is behandeld om bacteriën en ziektes te verwijderen, meestal met chloor. Dat maakt het beter dan regenwater. Inheemse vissen kunnen daar meestal goed tegen, maar uitheemse vissen (zoals soorten uit Israël, China of Japan) zijn veel gevoeliger. Chloor tast namelijk hun beschermende slijmhuid aan.

Wat kun je doen? Simpel: geduld hebben. Chloor verdwijnt vanzelf uit het water, zeker als er beweging in zit. Zet dus meteen je pomp aan en, als het kan, ook een fonteintje of waterval. Zo help je het chloor sneller vervluchtigen. Voeg je vissen pas na enkele weken toe. Sommige experts raden zelfs aan om het hele eerste jaar geen vissen te plaatsen.

Waarom wachten? Omdat je vijver nog niet in balans is. De pomp en het filter houden wel vuil tegen, maar het biologische evenwicht moet nog ontstaan. Afvalstoffen zoals ammoniak en fosfaten worden in het begin nog niet voldoende afgebroken. De jonge planten hebben tijd nodig om hun wortels te ontwikkelen, en de nuttige bacteriën die het water gezond houden, moeten zich nog opbouwen. Kortom: laat je vijver eerst groeien en stabiliseren.

De vijverwatercyclus

Een vijver moet de tijd krijgen om zichzelf te reinigen. Dit proces zorgt voor een gezond biologisch evenwicht - en dat gebeurt vooral dankzij bacteriën. Er bestaan heel wat soorten, maar ze hebben allemaal één doel: het water zuiver en gezond houden.

De eerste die aan het werk gaan, zijn de heterotrofe bacteriën. Zij breken organisch afval af, zoals bladeren, dode insecten, vissenuitwerpselen en voedselresten. Daarbij komen stoffen vrij zoals ammoniak (giftig!) en nitraat (veel minder schadelijk).

Daarna nemen de nitrosomonas-bacteriën het over. Zij zetten het giftige ammoniak om in nitriet. Maar ook nitriet is nog steeds niet goed voor je vissen. Gelukkig is er nog een derde groep: de nitrobacter-bacteriën. Zij gebruiken nitriet als voedingsstof en zetten het om in koolzuurgas, zuiver water en nitraat.

Het nitraat dat overblijft, wordt vervolgens opgenomen door de vijverplanten, die het als voeding gebruiken. Het koolzuurgas ontsnapt vanzelf uit het water - net als de bubbels in een glas bruiswater.

Pas als deze biologische cyclus op gang is, is het water echt zuiver en in evenwicht. Daarom is geduld zo belangrijk. Zet je vissen te vroeg in de vijver, dan krijgen ze te maken met een slechte waterkwaliteit. Ze worden minder actief, zien er futloos uit en hun weerstand daalt. In het ergste geval kunnen ze eraan sterven.

De oplossing voor het bacterieprobleem

Om de bacteriën in jouw vijver op gang te krijgen, bestaan er verschillende manieren:

Wacht tot de bacteriën uit zichzelf voorkomen in de vijver (en dat zal effectief gebeuren na verloop van tijd).
Een andere optie is om de bacteriën toe te voegen in een geconcentreerde vorm. Deze bacteriecultuur bevat de ideale mix die nodig is om een vijver op te starten. De vaak heel kleine potjes bevatten miljarden kunstmatig gekweekte bacteriën die in staat zijn om de hele vijver op korte termijn in te palmen. Op deze potjes staat altijd te lezen voor welke vijverinhoud welke dosis gebruikt moet worden (zie bovenstaande tip om de teller van het leidingwater in de gaten te houden).
Denk niet onmiddellijk dat door het toevoegen van deze bacteriën er ook direct vis mag uitgezet worden. Ook die kunstmatige bacteriën hebben tijd nodig om de vijver op een stabiel niveau te krijgen. Een stabiel niveau is een soort buffer waardoor er geen PH-crash kan voorkomen. Iedere vijver heeft een bufferend vermogen (uitgedrukt in carbonaatgehalte of KH-waarde). Deze waarde vertelt je in welke mate de vijver bestand is tegen een (tijdelijke) piek van afvalstoffen.
Of het water van de vijver gezond is, kan gemeten worden met behulp van de pH-meter. De pH-waarde vertelt je in welke mate het vijverwater zuur of basisch is. De pH-waarde wordt gevormd door een combinatie van KH (carbonaatgehalte) en GH (hoeveelheid aanwezige kalk). Lijkt de pH instabiel te worden, dan komt dit meestal voort uit één van beide waterwaarden die niet in orde zijn. In de handel zijn producten te verkrijgen om de pH te corrigeren, denk echter niet dat daarom het probleem is opgelost. Een overvloed aan vis en voeding kan ervoor zorgen dat de waarde niet meer correct is, enkel een middeltje om de pH terug hoger te krijgen zal dus het water oké doen lijken, maar het echte probleem wordt niet verholpen.
Het wordt afgeraden om vijverwater uit een gezonde vijver toe te voegen, omdat iedere vijver zijn eigen mix van ziektekiemen heeft. Die zijn niet schadelijk voor het leven dat zich in die vijver bevindt, maar ze kunnen wel schadelijk zijn voor het leven in jouw vijver. Dit geldt met alle toevoegingen in de vijver algemeen. Aan iedere plant of vis hangen er bepaalde ziekteverwekkers, die in de meeste gevallen volledig ongevaarlijk zijn, maar op die manier komt er wel een nieuwe soort in de vijver waarvoor de bestaande bewoners misschien niet immuun zijn.