Hoe de rups een vlinder werd, de koninginnenpage

De koninginnenpage (Papilio machaon), een gracieuze vlinder, om niet te zeggen één van de sierlijkste en mooiste dagvlinders die hier in Vlaanderen rondfladdert. Het was dan ook een onvergetelijke ervaring om van zo dichtbij de volledige ontwikkeling van een minuscuul eitje tot de uiteindelijke volwassen vlinder, te kunnen meemaken.

Het was een leerrijk maar tegelijkertijd triest verhaal. We ontdekten wat er allemaal fout kan gaan bij de transformatie en hoe hard de natuur kan zijn. Elke soort vecht uiteindelijk voor zijn eigen voortbestaan en dat vaak ten koste van anderen.

Weetjes over de koninginnenpage

Het is geen bedreigde soort maar door zijn grootte en kleurenpracht, een opvallende verschijning in de tuin en zeker geen alledaagse gast. Toch heb ik de indruk dat het dit jaar een goed jaar was voor deze soort. In vergelijking met andere jaren hebben we hem meerdere malen kunnen spotten, meestal aangetrokken door de lekkere geur van de vlinderstruik.
De koninginnenpage heeft een spanwijdte van ongeveer 75 mm en hij vliegt gemiddeld in 2 generaties per jaar. De eerste generatie van eind april tot midden juni en een tweede generatie van begin juli tot begin september. In een warm najaar kan er ook nog een derde generatie zijn in oktober. Een volwassen vlinder leeft een drietal weken. In die tijd gaan ze op zoek naar een partner om zich voort te planten.

Zijn zacht gele vleugels zijn begrensd met zwarte lijnen. Op de achtervleugels, die uitlopen in staartjes, is de zwarte band blauw ingekleurd en vallen de twee oranjerode stippen meteen op. Mannetjes en vrouwtjes zijn zo goed als identiek.

Tas vlindermix - Happy butterfly

^€8⁹⁹

Bekijk in onze webshop

Esschert design vlindernectar - 200 ml

^€4⁴⁹

Bekijk in onze webshop

Het begint bij de juiste waardplant

Je hoeft geen grote tuin te hebben om jouw steentje bij te dragen aan het vergroten van de biodiversiteit. Mijn vriend en ik zijn beiden gebeten door de natuur en geboeid door alles wat vliegt en kruipt in en rond het struikgewas. Onze kleine stadstuin is dan ook volledig ingericht in functie van insecten en vogels. Geen totale wanorde maar eerder een gestructureerde plantentuin die in elk seizoen wat te bieden heeft. Alle dieren zijn welkom!

In de hoop dat er een koninginnenpage onze tuin zou uitkiezen als kraamkamer, hebben we net na de lockdown in juni, venkel in een pot geplant. Venkel is één van de waardplanten waar de koninginnenpage haar eitjes op afzet. Het was het proberen waard.

In een tuincentrum in de buurt konden we nog een paar kleine plantjes op de kop tikken. De euforie was dan ook groot toen er een paar maanden later op 4 augustus, een vrouwtje landde op de intussen volwassen planten en er 5 eitjes op afzette. Dat moment heb ik jammer genoeg zelf gemist maar mijn vriend, die hobbymatig natuurfotograaf is, heeft dit kunnen vast leggen op beeld. We waren zo blij dat de vlinder onze tuin had uitgekozen. Toch onwaarschijnlijk hoe deze kleine wezentjes hun omgeving waarnemen en telkens de juiste planten weten te vinden.

Van ei tot rups

Nauwlettend hielden we de 5 piepkleine eitjes in het oog. Onopvallend en goed gecamoufleerd hingen ze aan de venkel. Tot een paar dagen later het eerste rupsje tevoorschijn kwam. Zwart van kleur en slechts een paar millimeter groot, totaal geen gelijkenis met de volwassen rups en al zeker niet met het imago (de volwassen vlinder). Rupsen hebben maar 1 doel en dat is zoveel mogelijk eten. Ze doen zich te goed aan de waardplant en groeien als kool.

De rups doorloopt verschillende stadia waarbij ze een aantal keren vervelt en steeds groter wordt. Zij verandert hierbij telkenmale van kleur. Bij een vervelling scheurt de oude huid waarna de nieuw rups tevoorschijn komt. De oude huid wordt vervolgens door de rups opgegeten. Hierna lijkt zij wel te ontploffen en groeit zienderogen.

Op een dag stond ik voor de plant en groot was mijn verbazing toen ik maar drie rupsen meer zag. Van één rups was er geen spoor meer terug te vinden en van een andere bleef slechts een klein restant over. Ik was er het hart van in en bedacht onmiddellijk een noodplan om de andere rupsen te beschermen. De pot met venkel verhuisde prominent naar de woonkamer. Een veilige plek zonder predatoren waar ze zorgeloos zouden kunnen opgroeien tot vlinder. Tot een vriend er ons attent op maakte dat we de biologische klok van de dieren in de war brachten. Door ze binnen op kamertemperatuur te houden, werd hun ritme verstoord. Zo verhuisde de pot met venkel terug naar het terras maar niet onbeschermd. We zouden het ons zelf nooit vergeven als de andere rupsen ook iets zou overkomen. Rond de pot kwam een draadafsluiting met daarover een fijn insectengaas. Ze waren terug veilig! 

Van pop tot vlinder

De drie overgebleven rupsen werden volwassen en kregen hun fraai groene kleur. Op 20 augustus was de eerste rups klaar voor verpopping. In deze fase gaat de rups op zoek naar een geschikte stengel om zich aan vast te hechten. Om de rups de vrije keuze te laten, prikten we een aantal grotere en steviger takken tussen de venkel. Na verschillende ontsnappingspogingen uit de beschermde omgeving, had de rups een geschikt plekje gevonden. Zij verkoos een tak boven de venkel.

Eens de plek is gekozen, spint de rups een weefsel over de tak en spant zij een gordeldraad. Hiermee wordt het lichaam vast gehecht aan de tak of aan de plant. De draad vormt als het ware een lus om het lichaam heen. Twee dagen later werd de huid van de rups als perkament en was het duidelijk dat de rups zou verpoppen. Helaas ook dat moment heb ik moeten missen maar de foto’s die mijn vriend me nadien doorstuurde, maakten veel goed! Het leek wel science fiction. De huid scheurt voor een laatste keer open, beginnend bij de kop. De harde groene pop komt geleidelijk aan tevoorschijn. Een proces dat vrij snel gaat. Op een paar minuten tijd is de rups een pop geworden. De laatste vervellingshuid schudde ze van zich af en daar hing onze eerste pop. De oude huid die achterblijft is een doorschijnend velletje met de zwartoranje tekening. De groene kleur van de rups blijkt nu de kleur van de pop te zijn. En ondanks de vervelling hangt ze nog steeds goed vast aan de tak met de gordeldraad. Een echt wonder dat ik bij de volgende rups gelukkig met mijn eigen ogen heb kunnen aanschouwen, al was het meer door de lens van mijn fototoestel. Wat een ervaring, mijn adem stokte.

In de pop wordt het lichaam van de rups bijna volledig afgebroken. Dergelijke gedaanteverwisseling noemt men histolyse. Uit een aantal resterende stamcellen, ontwikkelen zich alle delen van de vlinder. Afhankelijk van het weer en de tijd van het jaar, kan dit proces een aantal weken tot een aantal maanden duren. Latere poppen overwinteren en komen pas in het voorjaar uit.

Het was nog steeds stralend weer toen op 13 september een pop begon te verkleuren. Wat onverwacht, want het was voor ons niet duidelijk of de vlinder nog zou uitkomen of de pop zou overwinteren. De vleugels van de koninginnenpage werden duidelijk zichtbaar doorheen de huid van de pop. Nooit gedacht dat het zo snel zou gaan, verlieten we toch nog even de woning. We waren dan ook verbouwereerd toen we bij het thuiskomen een koninginnenpage op een tak zagen zitten. Een beetje teleurgesteld dat we de laatste transformatie niet met eigen ogen hadden gezien maar anderzijds zo gelukkig om de vlinder te kunnen aanschouwen. Hij was perfect en oogverblindend! De opluchting was groot toen hij een paar minuten na het verwijderen van het insectengaas, weg fladderde. De huid van de pop met wat ontlasting erin bleef achter. Het gaf ons een voldaan gevoel. Onze inspanningen waren niet voor niks geweest!

Predatoren

Dat was de mooie kant van het verhaal maar niet alle rupsen worden vlinders. De wet van eten en gegeten worden is hier vaak een spelbreker. Alle levende wezens eten maar worden ook opgegeten en ze hebben elkaar nodig om te overleven.

Van een vriend kregen we nog drie rupsen die hij gevonden had in de moestuin. Ze waren welkom en kregen dezelfde zorgen als de anderen. Eén van de drie vervelde kort na haar aankomst. In een onbewaakt moment toen we net even het insectengaas hadden verwijderd om de plant water te geven, ging het fout. Een gewone wesp had de net vervelde rups opgemerkt en vond het wel een lekker hapje lijken. Toen we een paar minuten later terug kwamen was de rups al gedood en in hapklare brokken gebeten om ze naar het nest te brengen. Wespen zijn uitstekende jagers en zijn verzot op rupsen. We stonden perplex en voelden ons wat schuldig. Waarom hadden we nu het net verwijderd? Maar dat is de wet van de natuur, we konden niks anders dan het gewoon te aanvaarden.

De nog resterende rupsen werden allemaal poppen. Het waren er nog vier. Op drie van hen zagen we nu en dan een klein vliegje zitten, een klein insect dat graag in de buurt van de poppen vertoefde. Het leek ons vreemd en probeerden het dan ook telkens te verwijderen met een zacht penseeltje. In het begin reageerden de poppen op de aanraking maar later niet meer. Na het nemen van een macrofoto hebben we het insect kunnen determineren. Het bleek om een parasitaire bronswesp te gaan die de pop gebruikt als gastheer om haar eitjes in te deponeren. De larven van de wesp groeien in de pop die geleidelijk aan door hen wordt geconsumeerd en zich dus nooit als vlinder zal kunnen ontwikkelen.

Drie poppen die niet meer levensvatbaar zijn, hangen nog aan de venkelplant. Eén van hen lijkt volledig gemummificeerd en bijna zwart van kleur. Of er ooit larven zullen uitkomen en wanneer, valt af te wachten. Vermoedelijk zal dit pas in het voorjaar zijn.

Tot op vandaag hangt er nog een pop die niet aangetast is. Hopelijk wordt zij nog een vlinder, binnenkort of volgend jaar! Fingers crossed!

Foto's: Wim Acke